Akarsular Genel

A K A R S U L A R  

Akarsu, belirli bir yatak içinde sürekli veya  en az bir mevsim boyunca  akan sudur.

Akarsuyun doğduğu yere kaynak, döküldüğü yere ağız denir.

AKARSU HAVZASI

Bir akarsuyun sularını topladığı ve boşalttığı bölgeye denir. Havzası en geniş olan  akarsu Amazon'dur. Türkiye akarsularının havzası genelde dardır. Sebebi; yer şekillerinin engebeli olmasıdır.

AÇIK HAVZA

Sularını denizlere kadar ulaştırabilen akarsu havzalarıdır. Türkiye’deki  başlıca büyük akarsular buna örnektir.

KAPALI HAVZA

Sularını denizlere kadar ulaştıramayıp kuruyan veya göle dökülüp kalan akarsulardır.

Kapalı havzaların oluşmasında; yer şekillerinin oluşumu ve iklim  etkilidir.

Kapalı havzalar, genellikle iç kesimlerde ve  kurak iklim bölgelerinde görülür. Açık havzalar ise kıyı kesimlerde ve nemli iklim bölgelerinde görülür.

Türkiye’deki başlıca kapalı havzalar; Van gölü, Tuz gölü, Göller yöresi, Konya ovası, Eber kapalı havzası gibidir.  

Aras ve Kura akarsularımız döküldükleri Hazar Denizi'nde (Dünyanın en büyük gölü) kapalı havza oluştururlar.

SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ

Bir akarsuyu komşu akarsu havzasından ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir.

Su bölümü çizgisi genellikle dağların en yüksek kesiminden geçer. Su bölümü çizgisi, kalkerli arazilerde,kurak bölgelerde ve bataklık alanlarda belirsizdir. İki ülke arasındaki doğal sınır dağlar ise orada sınır çizgisi su bölümü çizgisinden geçer. Örnek: Türkiye-İran sınırı

TALVEG ÇİZGİSİ

Bir akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye denir. Burası aynı zamanda akarsuyun en hızlı akan kesimidir.Türkiye-Yunanistan sınırını Meriç nehri çizmektedir. Burada da sınır çizgisi talveg çizgisini takip eder.

A K A R S U L A R D A   A K I M ( D E B İ  )  

Akım, akarsu yatağının herhangi  bir kesitinden 1 sn.de geçen su miktarıdır. m ³/sn  olarak ifade edilir. Akımı  en yüksek olan akarsu Amazon dur. Türkiye’de ise Fırat tır.

AKIMDA ETKİ FAKTÖRLER

• Havzaya düşen yağış miktarı,  
• Yağış türü (kar veya yağmur)
• Havzanın genişliği,  
• Araziyi oluşturan taş ve tabakaların geçirimliliği,
• Sıcaklık : Sıcaklığın arttığı dönemlerde buharlaşma artacağından dolayı o dönemde akım düşmesi olur.
• Havzadaki dağların kar ve  buzları,
• Beşeri faktörler: Akarsulardan sulama amacıyla yararlanılması
• Akarsu yatağı çevresindeki bitki örtüsü: Akarsu yatağı çevresinde sık ve gür orman örtüsü var ise yağışlardan hemen sonra akım yükselmesi olmaz
•  Yer altı suları ve kaynakları: Akarsu bol sulu kaynaklarla besleniyorsa akımı sürekli yüksek olur.

AKARSU REJİMİ

Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe  akarsu rejimi denir.

Etkili Faktörler

• Yağış rejimi (en fazla etkili olan faktördür): Yağış rejimi ile akarsu rejimi benzerlik gösteriyorsa, akarsuyun beslenmesinde daha çok yağmur suları etkili olmuştur.
• Yağış türü ( Kar veya yağmur): Akarsuda akım yükselmeleri daha çok sıcaklığın arttığı dönemde gerçekleşiyorsa, kar  erimeleri etkilidir.
• Sıcaklık şartları
• Havzanın genişliği: Aynı iklim bölgesinde geniş olması sadece akımı etkiler. Farklı iklim bölgelerinde geniş ise rejim daha düzenli olur.
• Akarsu yatak eğimi: Eğimin fazla olması rejimin düzensizliğine yol açar

REJİMLERİNE GÖRE AKARSULAR

1.DÜZENLİ REJİMLİ AKARSULAR

Yıl boyunca akım değişikliğinin az olduğu akarsulardır. Örnek: Ekvatoral ve Ilıman Okyanus iklimlerindeki akarsular. Bu akarsular yıl boyunca enerji üretmeye, ulaşıma, sulama ve içme suyu  elde etmeye  elverişlidir.

2. DÜZENSİZ REJİMLİ AKARSULAR

Yıl boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır. Yağış rejimi düzensiz olan iklimlerde görülür. Türkiye akarsuları genelde bu şekildedir.

BESLENME KAYNAKLARINA GÖRE AKARSU REJİMLERİ

1. Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular

Ülkemizde Akdeniz iklim özelliklerinin görüldüğü alanlardaki akarsular bu tip rejime sahiptir. Bu akarsuların akımında, kuraklık ve buharlaşma nedeniyle yazın alçalma, yağışlı olan dönemlerde (özellikle kış) yükselme görülür. Ege ve Akdeniz Bölgelerindeki akarsularımız bu rejim tipine sahiptir.

2. Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular

Ülkemizde özellikle kireç taşlarının yaygın olarak bulunduğu alanlarda görülen akarsular bu tip rejime sahiptir. Genellikle düzenli akışa sahiptir.   Örnek: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz’deki diğer akarsulara göre daha düzenli akıma sahiptir. Ayrıca Düden Suyu ve Köprü Çayı da kaynaklarla beslenen akarsulara örnektir.

3. Kar ve Buz Sularıyla Beslenen Akarsular

Kaynağını , kar yağışlı yüksek dağ alanlarından alan akarsularda, bu rejim tipi görülür. Dolayısıyla karların eridiği sıcak aylarda akım yükselmesi, kar yağışının olduğu kış dönemlerinde ise akım düşmesi görülür. Ülkemizde Doğu Karadeniz Bölümü’nde ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde böyle akarsular vardır.

4-Karma Rejimli Akarsular

Sularını farklı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır. Bu akarsularda yıl içinde birden fazla akım yükselmesi olabilir.

Yurdumuzun büyük akarsuları genelde karma rejimlidir. Çünkü kısa mesafede iklim değişmeleri görülür. Başlıcaları Fırat,Dicle, Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan ve Ceyhan’dır

5.Gölden Çıkan Akarsular

 Göllerdeki fazla sular yağışlı dönemlerde bir başka havzaya , akarsuya veya göle ulaşır. ör.G.Marmara Bölümü’ndeki Manyas ile Ulubat Gölü’nden çıkan sular Susurluk Çayı’na katılır.

Posted in: Akarsular Genel